Stress is vet, maar houdt het kort!

WAT IS STRESS?
Stress is een vorm van Angst. Het is een spanning die in het lichaam optreedt als een reactie op interne of externe stressor, met fysiologische reacties in het lichaam als gevolg. Dit wordt ook wel de ‘vecht-vlucht’ reactie genoemd. Stress bestaat dus uit een stressor en een stress-reactie. Angst kunnen we als een ander woord voor stress gebruiken omdat dat is wat de hersenen en het lichaam ervaren. In tijden van Stress/Angst activeren de hersenen het sympathische zenuwstelsel, een staat van ‘actie’.

WAT IS DE TEGENHANGER VAN STRESS?
Wanneer we geen stress of angst ervaren is er nog één andere staat mogelijk, de staat van liefde en vertrouwen. In deze staat activeren de hersenen het parasympathische zenuwstelsel, een staat van ‘rust en herstel’. Deze ‘staat van zijn’ is onze natuurlijke baseline. Echter, stress en angst horen bij het leven en dus zijn we van nature in staat om hier heel goed mee om te gaan en maakt het ons zelfs sterker! Ik heb het hier over korte en acute stress waarvan we herstellen en waarna we weer terugkeren naar onze rust en herstel staat. Maar wanneer gaat stress dan te ver? Ook dat hangt altijd van de persoon en de context af. Laten we eerst beginnen met het identificeren van de verschillende stressoren. Een GEZOND lichaam en zenuwstelsel is in staat om soepel te ‘switchen’ van een sympathische naar een parasympathische staat. Het lichaam gaat van stress naar herstel…en van angst, naar liefde en vertrouwen.

WELKE STRESSOREN ZIJN ER? WAT VALT ER ONDER ‘STRESS’?
De meeste mensen denken bij het het woord stress alleen aan ‘drukte in het hoofd’, maar hoe zit dat precies? Zijn er verschillende soorten stressoren? Ja, stressoren kunnen we verdelen onder: Fysieke, Chemische en Emotionele stressoren, van binnenuit (fysiologisch) als van buitenaf (psychologisch). Daarmee bedoel ik dat ons lichaam van binnenuit iets kan ervaren als ‘stress’ of dat we prikkels van buitenaf zelf interpreteren als stress waardoor ons lichaam het zo ervaart. (Stay with me here.)

Voorbeelden hiervan zijn:
– (Traumatische) emotionele gebeurtenissen (bv. verlies van je huis, je baan, je partner, een dierbare of financiële problemen)
– Met onze gedachte gecreëerde (!) stress wanneer we de omgeving interpreteren als ‘bedreigend’ of ‘boos’ (psychologisch). Deze houden we vaak langdurig zélf in stand.
– Gedachten aan een traumatische/angstige gebeurtenis uit het verleden of angst voor de toekomst
– Allergenen/gevoeligheden (bv. voeding, schimmel, dierlijke producten, chemicaliën)
– Voedingsstoffen tekorten
– Fysieke training (een vorm van stress dat we bewust kiezen om sterker te worden!)
– Chronisch slaaptekort (te weinig herstel)
– Een fysiek trauma
– Infecties (microben zoals bacteriën, gist, parasieten)
– Ontstekingen
– Te weinig calorieën (een van de oudste vormen van stress maar kan ons ook sterker maken als het af en toe gebeurt)
– Medicatie (chemische ingrediënten)
– Gifstoffen: biologisch en synthetisch (hangt samen met je vermogen om te ‘ontgiften)
– Zuurstoftekort
– Kou en Hitte (ook iets dat ons sterker kan maken wanneer we ons er wel aan blijven blootstellen op kort termijn)

Still with me? Je ziet dus dat stress een enorm breed begrip is. Al deze stressoren kunnen zorgen voor een verhoging van de stresshormonen Cortisol en Adrenaline wat weer je immuunfunctie omlaag brengt, hierover zo meer. Wanneer stressoren zich opstapelen, of wanneer het lichaam niet de kans krijgt om ervan te herstellen en/of het vermogen verliest om dit te doen, ontstaan er klachten en symptomen. Maar dit gebeurt natuurlijk niet van de een op de andere dag… Er zijn namelijk 3 verschillende fases van stress en omdat jij (denk ik), net zoals ik, liever gezondheid gerelateerde klachten en symptomen wilt vóórkomen, ga ik je vertellen hoe het lichaam reageert in elke fase, zodat het makkelijker wordt om tekenen en de fases van stress bij jezelf te herkennen (#vethandig)

WAT GEBEURT ER IN HET LICHAAM BIJ STRESS (ANGST)?
We nemen het klassieke voorbeeld van een tijger.

FASE 1 (ALARMFASE).
Op het moment dat er gevaar (van buitenaf of van binnenuit) dreigt, in dit geval van buitenaf de tijger, zal het lichaam er alles aan doen om te kunnen vluchten en dus reageren met natuurlijke fysiologische reacties. Wij mensen reageren als volgt:
1. We ‘Bevriezen’; onze zintuiglijke scherpte verhoogt. We kunnen het gevaar inschatten en oplossingen bedenken om te ontsnappen.
2. We ‘Vluchten’; er ontstaan fysiologische reacties in ons lichaam die ons in staat maken om te vluchten.
3. We ‘Vechten’; wanneer er geen manier is om te ontsnappen.
4. We ‘Bevriezen’ uit extreme angst.

De stresshormonen Cortisol en Adrenaline zorgen voor de fysiologische reacties in het lichaam. Het sympathische zenuwstelsel wordt geactiveerd en stuurt de bijnieren aan om deze te produceren. Deze Cortisol productie zorgt o.a voor:
– een hoge DHEA productie (een belangrijk hormoon dat omhoog gaat ter gevolg van stress omdat dit hormoon de cortisol levels controleert en de effecten tempert).
– een snellere ademhaling waardoor hartslag en bloeddruk omhoog gaat
– een verhoogde bloedtoevoer naar de spieren, spanning op de spieren wordt verhoogd
– zweten
– meer energie (door verhoogd glycogeen in de lever en door de lever die aminozuren converteert naar glucose)
– urineren. Dat kan gebeuren doordat de darm ontspant waardoor we weer sneller kunnen rennen.
– ‘plakkeriger’ bloed waardoor we minder bloed verliezen in het geval dat we geblesseerd raken
– het stoppen van de spijsvertering omdat het bloed van de darmen naar de armen en benen gaat
– verscherpte zintuigen

En dit allemaal zodat we de meeste kans tot overleven hebben (goed dus!) en omdat overleven prioriteit heeft zal het lichaam de overige processen die niet nodig zijn om te overleven tijdelijk stopzetten of gedeeltelijk remmen, zoals het immuun-, ontgifting-, voortplanting- en spijsverteringssysteem. Het lichaam raakt hier tijdelijk (functioneel) door uit balans. Deze fase voelt misschien niet fijn… maar het houdt je veilig. Het geeft je energie en verhoogt je concentratie zodat je je kunt focussen en met de situatie kunt omgaan.

FASE 2 (AANPASSINGSFASE – KORT).
Wanneer het gevaar geweken is en het lichaam geen stress (angst) meer ervaart zal het para-sympathische zenuwstelsel geactiveerd worden en de hormonen, de hartslag en de bloeddruk weer terugkeren naar de baseline. Dit beëindigd dan een ‘gezonde’ kortdurende stress-reactie, waarbij het lichaam zich hersteld en aanpast. Het lichaam is weer in een opbouwende staat. #VET! Deze fase is dus oké en het kan je zelfs meer ‘weerbaar’, stress-bestendiger maken voor de volgende keer. Echter, wanneer deze fase te lang duurt, kan er een ‘ongezonde’ langdurige stress-reactie ontstaan, waarbij het lichaam zich niet hersteld en in afbouwende staat blijft. #NIETVET! Dit is wat er dan gebeurt:

FASE 2 (AANPASSINGSFASE – LANG).
Waneer het gevaar niet weg is of opgelost wordt zal het lichaam cortisol en adrenaline blijven aanmaken en in ‘overlevingsmodus’ blijven. Er vindt dan geen herstel plaats en het sympathische zenuwstelsel blijft geactiveerd. Echter, het lichaam past zich uiteindelijk wel aan en leert te leven met een hoger stress-level (handig maar niet gezond). In déze fase gaat het lichaam door veranderingen waar je je niet bewust van bent in een poging om te ‘dealen’ met de stress. De bijnieren raken uitgeput en de balans tussen Cortisol en DHEA raakt verstoord: Cortisol blijft hoog maar de productie van DHEA gaat naar beneden waardoor de effecten van stress groter worden.
Tekenen van deze fase zijn:
– Een hoge Cortisol en een verminderde DHEA productie
– Meer vetopslag en afname in spiermassa (je verbrand dus ook niet het vetje om je middel)
– Zwakker immuunsysteem
– Continu verhoogde bloeddruk
– Verhoogde bloedsuiker
– Geïrriteerdheid
– Frustratie
– Tunnelvisie (minder lang termijn denken)
– Slechte concentratie
– Geheugenverlies
– Rusteloos
– Anxiety
– Stemmingswisselingen
In deze fase wil je niet komen en/of niet blijven hangen omdat je hier al symptomen en klachten kan gaan ervaren omdat het immuun-, ontgifting-, voorplanting- en het spijsverteringssysteem uit balans is geraakt. Het cortisol en adrenaline level blijft langdurig hoog waardoor het lichaam zich instelt op een andere ‘basiswaarde’ en dit beschouwd als de nieuwe standaard. Een lager niveau zal dan als afwijkend worden ervaren waardoor het niet meer ‘lukt’ om te ontspannen en je je continu rusteloos voelt.

FASE 3 (UITPUTTING). Deze fase is het eindresultaat van langdurige stress. Je fysieke, emotionele en mentale bronnen van energie zijn uitgeput en de bijnieren werken niet meer, whoops…vet shit.
Tekenen van deze fase zijn:
– Lage productie van DHEA (waardoor oestrogeen en testosteron productie omlaag gaan)
– Vermoeidheid
– Burn-out
– Depressie
– Anxiety
– Verlaagde stress-tolerantie
– Door een verzwakt immuunsysteem loop je een groter risico op verschillende symptomen en ‘ziektes’ zoals chronische ziektes, paniekstoornissen, overtraining, geheugenstoornis, spijsvertering disfunctie, diabetes 2, centrale obesitas, schildklier disfunctie, osteoporose, beroerte en hartziekte. Ook is je risico op infecties en kanker groter vanwege een zwakker immuunsysteem.

HOE HOUDT JE DAN DE REACTIE KORT?
Zoals nu wel duidelijk is geworden, zorgt teveel en langdurige stress voor een staat van afbraak wat logischerwijs zich kan gaan uiten in klachten en symptomen. Het lichaam is dus erg goed in het reageren op stress op kort termijn. Echter wanneer die stress dagelijks doorgaat kan het lichaam het vermogen verliezen om die balans te herstellen doordat de ‘persoonlijke treshold’ bereikt wordt. Daarom is het belangrijk om je bewust te worden van de stressoren die er in jouw leven aanwezig zijn, van jouw stress-reacties en van je vermogen tot herstel. Wanneer je dit weet kun je het in het dagelijks leven gaan controleren.

PRAKTISCHE TAKE AWAYS WAAR JE MEE AAN DE SLAG KUNT GAAN!

1. Check de stressoren lijst, welke fysieke, chemische en emotionele stressoren veroorzaken bij jou mogelijk een stress-reactie? Welke effecten hebben deze stressoren op hoe je denkt, voelt en doet?
2. Vraag jezelf eens af:
– Hoeveel tijd besteed je in de parasympathische toestand?
– Hoeveel tijd besteed je in de sympathische toestand?
3. Herken je symptomen uit de verschillende fases?
4. Welke stressoren kun en wil je gaan vermijden?
5. Welke stressoren kun en wil je gaan minimaliseren?
6. Kun je op de stressoren die dan nog overblijven anders of beter gaan reageren? Het is vaak namelijk niet de stressor, maar onze reactie erop die de stress-reactie in stand houdt.
7. Leer je hersenen wat wel een echte en niet een echte stressor is. Wordt je ervan bewust wanneer je in een stressreactie zit en wanneer je deze onbewust zelf in stand houdt, om welke reden dan ook.
8. Leer hoe je je parasympathische (rust & herstel) staat kunt activeren na een stressvolle situatie waardoor je hersenen en dus ook je lichaam ervaart dat het ‘veilig’ is. Transformeer de stress van Angst naar Liefde.
Enkele tips hiervoor zijn:
– Doe íets of denk aan een situatie of aan iemand die je een heel blij, liefdevol en dankbaar gevoel geeft.
– Vindt jouw manier van bewustwording en reflectie, meditatie is een goed voorbeeld.
– Pas een ademhalingsoefening toe waardoor je een rustgevend signaal geeft aan je hersenen en lichaam. Bijv. 1 minuut lang met je ogen dicht vertraagd ademhalen: 4 sec. in, 4 sec. vasthouden, 4 sec. uit en 4 sec. vasthouden. Focus op positieve gedachten en emoties.
– Beweeg, stretch, ga naar buiten, lekker de natuur in! (endorfines!)
– Lach, knuffel (oxytocine!), ontspan en neem het allemaal ‘niet zo serieus’.

Zo transformeer je stress naar iets positiefs wanneer het langdurig dreigt te worden! Vanuit deze gezonde baseline kunnen we erop uit gaan in het leven en nog meer bereiken, zonder gestresst en ziek te worden in het proces.

TESTEN EN SUPPLEMENTEN
Meten is weten en supplementen kunnen héél veel aanvullen, maar het is niet altijd direct nodig.
Pas eerst dingen in de praktijk toe en ontwikkel je gevoel en intuïtie. Wanneer je dan wilt meten zou je bijvoorbeeld je CORTISOL CURVE in kaart kunnen brengen via een speekseltest, óf je bijnieren kunnen testen. Suppletie hangt ook van verschillende factoren af. Mocht je over het testen of supplementeren bij STRESS meer willen weten, plan dan een vrijblijvend adviesgesprek in.

Ik hoop dat ik je inzichten tools heb kunnen geven waar je wat mee kunt. Het zal je ook duidelijk zijn geworden, kijkende naar de ‘stressoren’ lijst, dat het niet gek is dat veel mensen tegenwoordig die persoonlijke stress-treshold hebben bereikt en in fase 3 zijn belandt, met de nodige symptomen en klachten van dien, zonder dat ze hier zelf bewust van zijn.

GELUKKIG zijn er ALTIJD dingen die we kunnen doen om deze balans weer te herstellen, maar probeer er allereerst altijd voor te zorgen dat je niet uit balans raakt. I know, dát is vet uitdagend!  😉

Karen Nijssen
Functioneel Geneeskunde Coach & Expert op het gebied van training en beweging

P.S: in dit artikel deel ik mijn perceptie met jou, mijn waarheid, mijn ervaring. Lees het daarom aandachtig door maar vraag jezelf vervolgens af: ‘Hoe denk ik hierover?’ ‘Hoe ervaar ik dit?’ ‘Hoe zie ik dit?’ Vanuit daar kun je je eigen antwoorden vinden en je eigen waarheid aanvullen!